Janina Englert (1903–2007) – wybitna bibliotekarka, która zapisała się złotymi zgłoskami na kartach historii dzięki heroizmowi podczas II wojny światowej i zrewolucjonizowaniu form pracy z czytelnikami – 11 października 2023 r. została Patronką Czytelni Naukowej nr I przy ul. św. Wincentego 85!
Janina Englert była pierwszą kierowniczką Czytelni Naukowej nr I (1934–1953). Otrzymała wiele nagród, ale najbliższa jej sercu była legitymacja nr 1 Towarzystwa Przyjaciół Pragi (oddział Towarzystwa Przyjaciół Warszawy). – Historia zatoczyła koło. Interpelację dotyczącą uhonorowania wspaniałej bibliotekarki poprzez nadanie jej imienia Czytelni Naukowej nr I zgłosiła współczesna Przyjaciółka Warszawy, dr Beata Michalec – podkreśliła Zastępczyni Dyrektora Biblioteki Publicznej na Targówku Grażyna Strzelczak-Batkowska, która poprowadziła uroczystość w formie historyczno-muzycznej podróży.
W wydarzeniu zorganizowanym przez Bibliotekę Publiczną na Targówku oprócz dr Beaty Michalec wzięła również udział m.in. Hanna Budzisz – Wnuczka Janiny Englert. Podzieliła się wspomnieniami dotyczącymi Babci. Przybliżyła jej bohaterską postawę w latach okupacji Warszawy: ukrycie w piwnicach sąsiadów z Pragi wielu cennych książek z XVIII i XIX wieku (w tym pierwszych wydań tekstów literackich wybitnych autorów z różnych epok) i konspiracyjne udostępnianie książek pomimo ostrzału.
– Do Czytelni przychodziły takie tłumy, że nie mieli gdzie siadać. Nie było krzeseł. Ludzie siadali pod ścianami i czytali książki przy lampach karbidowych. Kiedy rozbrzmiewał dźwięk pocisku, wszyscy zamierali, przestawali czytać. Potem głowy znów pochylały się nad książkami – opowiadała Hanna Budzisz.
Zastępczyni Dyrektora Biblioteki Grażyna Strzelczak-Batkowska zaprezentowała historię Czytelni Naukowej nr I i bibliotek na Pradze-Północ – dzielnicy, która obejmowała wówczas również tereny Targówka i Białołęki. Przeczytała także list gratulacyjny od Jana Englerta.
– Była niezwykłą osobą, pełną ciepła dla zrozumienia ludzkich słabości i jednocześnie zdumiewającego, w kontekście Jej samotności, optymizmu. Ja pamiętam Ją wyłącznie uśmiechniętą! – napisał aktor, Dyrektor Teatru Narodowego.
Usłyszeliśmy też głos zza oceanu, należący do mieszkającej obecnie w Nowym Jorku 103-letniej Marii Janik, wieloletniej Przyjaciółki i Współpracownicy Janiny Englert. – Interesowały ją wszelkie nowe trendy. Kiedy spytała mnie, czy chciałabym prowadzić bibliotekę z wolnym dostępem do półek, odpowiedziałam: „Jak najbardziej!” – wspominała podczas wywiadu telefonicznego przeprowadzonego przez pracowników Biblioteki Publicznej na Targówku.
Cały wywiad z Panią Marią Janik
Kulminacyjnym punktem uroczystości było uroczyste odsłonięcie napisu „Czytelnia Naukowa nr I im. Janiny Englert”, dokonane przez: Hannę Budzisz – wnuczkę Janiny Englert, dr Beatę Michalec – Radną m.st. Warszawy (inicjatorkę patronatu) oraz Tomasza Kowalskiego – Dyrektora Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Targówek.
Wszystkie materiały poświęcone Pani Janinie Englert – Patronce Czytelni Naukowej nr I
W uroczystości wzięli również udział m.in.:
• Joanna Jaszek-Bielecka – starszy kustosz, kierownik Działu Varsavianów Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego,
• Katarzyna Spoczyńska-Król – prezes Towarzystwa Przyjaciół Warszawy Oddział Miłośników Bródna,
• Halina Dmoch – była Dyrektor Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Praga-Północ m.st. Warszawy w latach 80.–90. XX wieku,
• Mariusz Kołyszko – artysta rzeźbiarz (z żoną Anną),
• Paweł Michalec – Burmistrz Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy,
• Płk Czesław Lewandowski – Prezes Zarządu Głównego Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych,
• Jadwiga Rydzewska – Sekretarz Społecznej Rady Kombatanckiej przy Burmistrzu Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Joanna Mroczek – I Wiceprzewodnicząca Rady Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Jadwiga Ciastek – Radna Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Aneta Wyczółkowska – Radna Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Katarzyna Kordowiak-Zdunek – Zastępca Dyrektora Domu Kultury „Świt” w Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Katarzyna Gałązka-Grąbczewska – Zastępca Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Magdalena Anyszewska – Naczelnik Wydziału Kultury i Promocji dla Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy,
• Przyjaciele Hanny Budzisz,
• Kierownicy Biblioteki Publicznej na Targówku.
Biografia Janiny Englert
Janina Englert urodziła się w Lublinie 23 października 1903 r., zmarła 10 maja 2007 r. w Warszawie w wieku 104 lat. Wychowała się na Wołyniu. Pochodziła z rodziny ziemiańskiej o patriotycznych tradycjach, które były kontynuowane przez pokolenia.
Studiowała historię na Uniwersytecie Poznańskim i Warszawskim. Pracę bibliotekarską rozpoczęła w 1928 r. w Bibliotece Publicznej miasta Warszawy przy ulicy Piekarskiej 11 na Starym Mieście. W 1934 r. została kierowniczką pierwszej dzielnicowej Czytelni Naukowej na Pradze (wówczas zwanej I Filią Praską), usytuowanej najpierw przy ulicy Skaryszewskiej 8, a od lutego 1936 r. – w oficynie domu przy ulicy Wileńskiej 13.
Powierzenie kierownictwa tak ważnej placówki było poważnym zadaniem dla ambitnej bibliotekarki, przepojonej ideałami społecznikowskimi, która dysponując księgozbiorem naukowym, służyła pomocą i radą w samokształceniu dorosłych i młodzieży. Wybuch wojny w 1939 r. postawił przed nią jeszcze trudniejsze wyzwania. Mieszkała wtedy w kamienicy przy ulicy Floriańskiej. Prowadziła w swoim mieszkaniu konspiracyjny punkt pomocy żołnierzom Armii Krajowej. Była żołnierzem AK o pseudonimie Klima. Musiała też wypełnić ważne bibliotekarskie zadanie zawodowe.
Trzeba było ukryć przed władzami okupacyjnymi i uchronić przed konfiskatą cenne egzemplarze ze zbiorów Czytelni – książki z ostatnich lat XVIII wieku oraz z XIX wieku, przez okupanta zakazane, przeznaczone do likwidacji. Były wśród nich dzieła o fundamentalnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej – pierwsze wydania tekstów literackich wybitnych autorów z różnych epok, roczniki czasopism naukowych i artystycznych z XIX i początków XX w. Janina Englert wycofała ze zbiorów prawie 2 tysiące woluminów – spakowała je, a paczki ukryła w piwnicach zaprzyjaźnionych sąsiadów. W roku 1942 Niemcy nakazali zamknięcie wszystkich bibliotek na terenie Warszawy. Jednak w Czytelni kierowanej przez Janinę Englert nadal udostępniano książki konspiracyjnie, z narażeniem życia uczestniczących w tym osób. Tajna działalność Czytelni trwała prawie do ostatnich dni okupacji.
W sierpniu 1944 r. kierowniczka zamieszkała w swojej bibliotece, aby chronić ją przed grabieżą i dewastacją, bowiem na Pragę wchodziły frontowe oddziały wojsk radzieckich. Po wyzwoleniu Pragi, w listopadzie 1944 r. – jeszcze pod niemieckim ostrzałem – Janina Englert udostępniła bibliotekę dla czytelników. W najtrudniejszych latach stalinowskich także potrafiła uchronić cenny stary księgozbiór przed surową kontrolą cenzorską, a najcenniejsze egzemplarze – przed konfiskatą. W roku 1955 Czytelnia Naukowa nr I otrzymała nowy lokal na osiedlu Praga II, przy ulicy Brechta 15. Uroczyste otwarcie Czytelni w nowym miejscu poprzedzone zostało poświęceniem lokalu przez zaprzyjaźnionego księdza. Działo się to wczesnym rankiem – w tajemnicy, w obecności pracowników i przyjaciół. Oficjalni goście przybyli później i odbyła się świecka uroczystość. W tamtych czasach zachowanie takie wymagało odwagi i bezkompromisowości. Taka była Janina Englert – silna, wierna sobie, bojowa, energiczna, ale też mądra i zręczna w omijaniu ideologicznych pułapek.
Po decentralizacji warszawskiej sieci bibliotecznej powierzono jej kierowanie bibliotekami publicznymi na całej Pradze-Północ. Dzielnica ta obejmowała wówczas obszar dzisiejszych dzielnic Praga-Północ, Targówek i Białołęka. Janina Englert walczyła o przydział nowych lokali dla bibliotek, modernizowała stare, wprowadziła wiele nowoczesnych rozwiązań i form pracy z czytelnikiem, na przykład wolny dostęp do półek z książkami, poradnictwo w samokształceniu, krzewienie czytelnictwa i nowatorskie metody popularyzacji wiedzy.
Jako dyrektor wszystkich północno-praskich bibliotek rozbudowała sieć biblioteczną; uczyniła ją nowoczesną i zasobną. Dla podwładnych – opiekuńcza i wyrozumiała, choć wymagała solidnej pracy, wiedzy i zaangażowania. Dla przełożonych – ówczesnych władz samorządowych – była niełatwym partnerem. Umiała walczyć o swoje, bronić podległej sobie instytucji, działała zawsze zgodnie z interesem użytkowników i pracowników bibliotek. Przez całe swoje życie zawodowe, zarówno w latach międzywojennych, jak też w czasie wojny i okupacji oraz w trudnych czasach władzy ludowej prezentowała postawę etyczną, mogącą być wzorem uczciwości i godności. Potrafiła wykorzystać wszystkie okoliczności sprzyjające prowadzonej przez nią niezłomnie i z uporem pracy oświatowej wśród najbardziej zaniedbanych warstw społecznych. Jej zasługi dla społeczności lokalnej Pragi oraz Targówka są nieocenione i godne upamiętnienia. Miała przemożny wpływ na formowanie się nowych kadr bibliotekarskich. Nie szczędziła czasu na życzliwą rozmowę, dzieliła się doświadczeniami, zachęcała młodzież do kształcenia się i realizowania ambicji zawodowych.
W 1968 roku w wieku 65 lat przeszła na emeryturę, lecz pracowała jeszcze do 1980 r. jako bibliotekarka wolontariuszka w swojej ukochanej Czytelni Naukowej, którą tworzyła i kierowała przez 20 bardzo trudnych lat. Czytelnia Naukowa nr I została w 1974 r. przeniesiona na Bródno do lokalu przy ul. św. Wincentego 85. Znajduje się w tym miejscu do dziś, stanowiąc ważną placówkę kulturalną i oświatową na tym terenie. Od roku 1996 jest oddziałem Biblioteki Publicznej Gminy, a potem Dzielnicy Warszawa Targówek.
